Ülkemiz bu yıl bor madeninden 1.25 milyar dolar ihracat geliri elde etti. Dünyada pazar payı anlamında lideriz. Yapılan tahminlere göre dünya bor rezervlerinin en az yüzde 70–75’i Türkiye’de bulunuyor. Bu blokta sıkça dile getirdiğimiz üzere ülkemiz sahip olduğu değerleri hammadde olarak değil de işleyerek pazara sunmalı. Kromda olduğu gibi borda da ara ürünlere yönelik sanayi tesislerinin kurulmasına ihtiyaç var. Türkiye bu yıl ferrobor üretim tesisinin temelini attı. Bu tesiste yıllık 800 tonluk üretim yapılacağı belirtiliyor. 2023’ün ilk aylarında devreye alınacak tesiste bor karbür üretilecek. Bu ürün sanayinin ihtiyaç duyduğu hassas malzemelerden biri.

Bor doğada serbest halde bulunmuyor. Bor elementi, çeşitli metal veya ametal elementlerle farklı özellikler gösteren bileşikler oluşturuyor. Bu sayede, birçok bor bileşiği, endüstrinin farklı dallarında kullanılabiliyor. Borun saf elementi, ilk kez 1808 yılında Fransız kimyager J.L. Gay — Lussac ve Baron L.J. Thenard ile İngiliz kimyager H. Davy tarafından elde edilmiş. Bor mineralleri yapılarında farklı oranlarda bor oksit içeren doğal bileşikler olduğu için doğada 230’dan farklı bor minerali bulunuyor. Ticari açıdan en önemli bor mineralleri ise; Tinkal, Kolemanit, Kernit, Üleksit, Pandermit, Borasit, Szaybelit ve Hidroborasit.

Bor üretme anlamında dünyanın en büyük işletmesi de haliyle ülkemizde. Eti Maden, Tinkal, Kolemanit ve Üleksit gibi bor minerallerini işliyor. Geçen hafta sonu İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) Heyeti ile Eskişehir’deki Eti Maden Kırka Boraks Tesisleri’ni ziyaret ettik.

Edindiğimiz bilgiler sonrası aklımda şöyle bir soru belirdi: “Türkiye’de bor işleyecek sanayici var mı?” Anlatayım. Türkiye’nin günlük bor üretimi 4 bin ton. Yılda bir milyon tonu aşan bir üretim söz konusu. Bu büyüklükteki üretim 7–8 ocak sayesinde yapılabiliyor. Türkiye’nin mevcut talebe ve üretime göre bakıldığında 200 yıllık bilinen rezervi var. Bakıldığında bor tek başına çok fazla bir değer ifade etmediğinden tuzdan farklı değil. Bu yüzden kamunun uhdesine alınmış ve kontrollü bir arz söz konusu. Özel sektöre bor madenlerinin işletmesi verilmiş olsaydı fiyat yerlerde sürünebilirdi. Bu yüzden Eti Maden’deki yetkililer de borun gerek ikame ürün gerekse ana ürün olarak sanayinin çeşitli alanlarında kullanımını sağlayacak Ar-Ge çalışmaları içerisindeler, üniversiteleri de bu yönde teşvik ediyorlar.

Eti Maden Eskişehir tesislerini ziyaret edip bor ile ilgili sunumları izlerken aklıma silisyum geldi. Silisyumda bildiğiniz kumdan elde ediliyor. Ama onu silikona çeviren teknoloji bugün ABD, Almanya ve Çin’e hem milyarlarca dolar kazandırıyor. Yarı iletkenler olarak adlandırılan çipler için vazgeçilmez bir hammadde olan olan silikonun stratejik durumunu ise siz düşünün.

Bordan devam edelim. Eti Maden tarafından çeşitli madencilik yöntemleri kullanılarak değerli hale getirilen bor mineralleri; fiziksel işlemlere tabi tutularak zenginleştiriliyor ve konsantre bor ürünlerine dönüştülüyor. Bundan sonra Eti Maden’in tesislerinde rafine edilerek bor ürünlerine dönüştürülerek cam, seramik, tarım, deterjan ve temizlik sektörleri başta olmak üzere endüstrinin birçok alanında kullanılıyor.

Bor için geleceğin madeni sıfatı çokça kullanılagelmekte. Ancak sloganları bırakıp borun geleceğini tartışmaya açmak gerekiyor. Eti Maden tarafından yürütülen çalışmalara üniversitelerin daha çok destek verip bor ürünlerinin kullanım alanlarının yaygınlaştırılması gerekiyor. Aksi halde bir bor okyanusu üzerinde oturan ülkemiz bu değerden yeterince istifade edemiyor. Yani her ne kadar milyarlarca dolarlık bir sektör olsa da, diğer birçok hammaddede dışa bağımlı olduğumuz için, bordan deterjan üretmekten öteye geçebilmemiz gerekiyor.